Hunebed D43 (Langgraf)

• Het Langgraf D43
• Janssen en Pleyte
• Onderzoek Holwerda 1913
• Onderzoek Van Giffen 1920

• Bronvermelding

Het Langgraf

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.

Foto: E.Hof.
Omstreeks 1918

Hunebed D43 is een hunebed van het type Langgraf waarvan er in ons land maar één voorkomt. In o.a. Duitsland komt dit type graf vaker voor. Het Langgraf neemt in ons land een zeer bijzondere plaats in. Alleen de vorm al valt meteen op. Binnen een stenenkrans van 40 meter lang en 6 meter breed liggen twee hunebedden. De krans bestaat uit 53 grote stenen die met de vlakke kant naar buiten gekeerd staan. De hunebedden binnen de stenenkrans werden eerst gebouwd. Vervolgens werden ze bedekt met een heuvel. Tegen deze heuvel werden de kransstenen, vrijwel rechtopstaand geplaatst. De ruimte tussen deze rechtopstaande stenen werd opgevuld met kleinere vulstenen zodat het zand van de heuvel niet weg kon vloeien. Zo ontstond als het ware een rotsmuur. Eeuwen later vielen de stopstenen van hun plaats en regende de heuvel voor een groot deel weg. Veel zand dat aan de buitenkant van de stenenkrans kwam te liggen maakte aanvankelijk deel uit van het plateau binnen de stenenkrans.

De naam "Bruyn Stien" (bron: T.Engelsman Kroniek HVZOD 2011, nummer 42)

In Drenthe hebben maar een beperkt aantal hunebedden een oude naam. Van de Emmer hunebedden was tot voor kort niet bekend welke namen ze in een ver verleden hadden. De naam Langgraf is van jongere datum en is eigenlijk een typeaanduiding. Zeker is dat het Langgraf vroeger "Bruyn Stien" werd genoemd.

"Bruyn Stien" lijkt een eenvoudig te verklaren naam. Maar bij het onderzoek naar de oorsprong en betekenis van bruyn in de naam komen verscheidene mogelijkheden in aanmerking. Hierna wordt een aantal naamsverklaringen opgesomd. Uitgebreider namenonderzoek levert misschien nieuwe en verrassende inzichten op:

• Bruin kan op een persoonsnaam of een erf naam slaan. Dus het hunebed van Bruin of behorend bij het Bruin-erf. Voor zover bekend kwam de naam Bruin als persoons- of als erfnaam niet voor in Emmen. Privé-bezit van het hunebed lijkt in de 17de eeuw en de tijd daarvoor minder waarschijnlijk.
• Een aantal van de stenen van Langgraf "Bruyn Stien" heeft een wat roodbruinachtige kleur. Of deze stenen met de "kop" boven het zanddek uitstaken is niet bekend. Ook zal moeten worden nagegaan of andere hunebedden wel of geen bruinachtige stenen hebben. De roodbruinachtige kleur (aan de buitenkant) is tegenwoordig niet overheersend.
• Eén of enkele stenen van hunebed "Bruyn Stien" met een zeer bruine binnenkant kunnen in het verleden zijn gebruikt bij de bouw van de Emmer kerk en/of toren. In de onderbouw van de toren zijn verscheidene bruinkleurige granieten quaderblokken goed zichtbaar aanwezig, waaronder een opvallend bruine.
• Bruin kan donker betekenen. "Bruyn Stien" wordt dan het donkere hunebed. Hottinger tekent ca. 1790 op zijn kaart een rij bomen of struiken naast het hunebed, maar niet rondom een bos of bosje. "Bruyn Stien" kan in een ver verleden omringd zijn geweest door een (groot) bos met een dicht bladerdek, dit in tegenstelling tot andere hunebedden in het open veld. Het bos zal dan het Schimmerholt zijn geweest en "Bruyn Stien" kan in de schaduw van dichte en machtige kruinen van zware bomen hebben gelegen.
• Een oude betekenis van bruin is glanzend glad. De stenen van D43 hebben tegenwoordig een ruw oppervlak. Gladheid van de stenen zal niet de aanleiding voor de naamgeving zijn geweest.
  Gewoon nat mos op hunebedstenen kan voor een glad en glanzend effect hebben gezorgd. Dat zal voor meer hunebedden hebben gegolden. Dus niet onderscheidend.
• Hans van Westing opperde als eerste dat het zichtbare deel van een aantal stenen in het verleden bedekt kan zijn geweest met bruinachtige (korst)mossen. Door de voor 1870 nog aanwezige (af)dekheuvel waren veel stenen geheel of gedeeltelijk aan het zicht onttrokken." Als dit mos bij veel meer hunebedden is voorgekomen, onderscheidt Bruyn Stien zich niet op
  deze wijze. Dr. Laurens Sparrius sluit niet uit dat de tegenwoordig in Nederland weinig voorkomende korstmossoort "hunebed-navelmos" (umbilicaria delta) in het verleden de stenen van "Bruyn Stien' een donkerbruine kleur kan hebben gegeven. En hij kan zich voorstellen dat een vriendelijk ochtendzonnetje het door dauw vochtig geworden mos kan hebben laten glanzen
  en schitteren." Deze korstmossoort is in droge toestand donkerbruin. Als het vochtig wordt, krijgt het al snel een legergroenachtige kleur.
• De plant brunel (of brunette) werd vroeger gebruikt tegen mond- en keelontsteking, "bruyne oft ontstekinghe inden mondt". Bruyne is een aandoening. In de plant brunel zitten bloedstelpende en wond genezende stoffen. Het komt voor op grazige plaatsen. Dat doet niet direct denken aan een zanderige hunebedheuvel als groeiplek. De kans dat brunelle of dat bruyne naamgever zijn van hunebed "Bruyn Stien" moet klein worden geacht.
• Dr. Rudolf Ebeling, vóór zijn pensionering onder andere als namendeskundige verbonden aan het Nedersaksisch Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, denkt vooral aan het wegvallen van een (tussen)stuk in de naam. Dat het gaat om een ingekorte naam. Als voorbeeld noemt hij "Bruine Bomenlaan' waarin het middendeel bomen is weggevallen. Zo ontstaat de verkorte naam "Bruine Laan'.
• Een bij Bruyn Stien veel voorkomend bruin onkruid of heide als naamgever. De akkerindeling wijst er op dat de akkertjes waarschijnlijk tot dicht op de hunebedstenen werden bewerkt. In 1642 loopt de Tachtigjarige Oorlog op zijn eind. Door de in Drenthe langdurig en heftig gevoerde oorlog liggen in 1642 in de buurt van "Bruyn Stien" verscheidene akkers "woest" en worden niet als bouwland gebruikt. Als ze (zeer) lang onbewerkt en onbemest hebben gelegen zou hier heide op kunnen gaan groeien. Veel andere hunebedden lagen altijd al in de heide. Dat geeft geen aanleiding het Langgraf om die reden Bruyn Stien te noemen. Waarschijnlijker is dat de
  "woest" liggende akkers door vee werden begraasd. De beesten hielden het opkomende onkruid kort en gaven mest af. Bruin onkruid en dan ook nog veel voorkomend zal er rond Bruyn Stien niet zijn geweest.
• Bomen en struiken met bruin blad. Tegenwoordig hebben we bruine beuken en hazelaars. Ir. Jim van Laar, docent bos en natuurbeleid aan de Wageningen Universiteit, acht het onwaarschijnlijk dat dergelijke bomen of struiken in het verleden in de Drentse natuur voorkwamen, en in grotere aantallen al helemaal niet.
• Verbouw van een bruingekleurd gewas op akkertjes. Als het er al is geweest, zal het ook nog jaar op jaar op dezelfde percelen (rond "Bruyn Stien") moeten zijn verbouwd. Dan had de goorn- of akkernaam naar het verbouwde bruine gewas verwezen. Zo'n naam is niet gevonden.
• Om de goornakkertjes en kampen vlak bij en naast "Bruyn Stien" waren vroeger hagen en/of struikensingels. Ten noorden van het hunebed zijn verscheidene Hagenakkers. Ook direct ten oosten van het hunebed zijn Hagenakkers. Bestonden deze hagen of singels voor een belangrijk deel uit haagbeuken? Een haagbeuk is anders dan de gewone beuk. Het is een apart soort en houdt van december tot april het oude en bruin geworden blad vast. Jim van Laar schat de kans gering, dat in Emmen veel haagbeuken hebben gestaan. Een kleine kans dat de naam "Bruyn Stien" ontstaan is uit "bruine haagbeuken stienbarg° of anders gezegd "Stien bij de bruine haagbeukenakkertjes".
• Een verbastering van de oorspronkelijke naam. Hier is geen onderzoek naar gedaan.

Akkernamen uit 1642 rond het hunebed D43 "Bruyn Stien"

Janssen en Pleyte

Pleyte

Pleyte

Opgegraven scherven door Pleyte.

Omstreeks 1856 ontdekte de archeoloog L.J.F.Janssen dat "op den bouwesch een groot aantal steenen onder den grond bedolven waren, die het bestaan eener bijzondere begraafplaats deden vermoeden." (bron: Pleyte 1881). Ze waren geheel overwoekert met struiken, zo zeer zelfs, dat Janssen de constructie van het bouwwerk niet kon bekijken.

Mr.J.L.G.Gregory (1808-1891) die van 1868 tot 1875 gouverneur van Drenthe was, heeft er veel aan gedaan om de oude steengraven te behouden. Gregory achtte het wenselijk om ook "het terrein waarop sommige dier steenen slechts even zichtbaar waren, zoo mogelijk te verkrijgen" (bron: Pleyte 1881).

De aankoop ging aanvankelijk niet zonder problemen. Het perceel lag juist op de scheiding van een aantal percelen. Er moest onderhandeld worden met drie grondeigenaren, wat volgens Pleyte de nodige moeilijkheden opgeleverde. Noot: In 1832 lag het Langgraf op het perceel sectie C1161 van eigenaar Roelof Cremers. Rond dit perceel lagen de secties: C1160 van eigenaar Roelof Cremers, C1162 van eigenaar Hendrik Rossing en C1134 van eigenaar Jan Hendrik Schirring.

Volgens Pleyte gelukte de koop ten laatste. Door wie en in welk jaar vermeldde hij niet. Maar, zo schreef Van Giffen: het perceel sectie C3685 met het oude graf, werd bij akte d.d. 8 februari 1870 door de Staat der Nederlanden aangekocht van de gemeenteontvanger Jan Albert Willinge.

Ruim twee maanden later verscheen in de Provinciale Drentsche en Asser Courant van 21 april 1870 een ingezonden artikel van J.W.Lieftinck uit Odoorn:

"Aan de noordzijde van Emmen, even buiten het dorp, een paar honderd meters van den grindweg naar Odoorn, tusschen de koornakkers, waar vroeger een langwerpig heuveltje, met enig struikgewas begroeid, gezien werd, is in 't vorige jaar eene allerbelangrijkste ontdekking gedaan, waarvan tot dusver zoo 'k mij niet bedrieg, nog in geenen deele eenige beschrijving is gegeven.

Men was sedert vele jaren gewoon, wanneer sommige, in Drentsche oudheden belangrijke reizigers, naar hunnebedden in de nabijheid van Emmen vroegen, ook dat boschje tussen de koornakkers aan te wijzen. Dan echter vonden niet weinigen zich in hunne verwachting zeer teleurgesteld, want er waren slechts hier en daar eenige zware keisteenen te zien.

Thans daarentegen staat men van verwondering opgetogen, zoo men dien reuzenarbeid der grijze oudheid met belangstelling aanschouwt, dewijl door de zorg en onder aanwijzing van den vorigen burgemeester van Emmen, den heer L.Oldenhuis Tonckens, het heuveltje behoorlijk afgegraven, en 't verbazend aantal zware steenen van 't opgestoven zand ontbloot is, alsmede de omgevallen steenen weder overeind gezet zijn.

Van een gewoon hunnebed kan men dan nu ook niet meer spreken, want er werden op een korten afstand van elkander, in de rigting van het heuveltje, ( van 't zuiden naar 't noorden), twee langwerpige vierkante grafkelders ontdekt, waarvan de grootste ongeveer 7 meters lang en een paar meters breed is, terwijl de andere eene lengte van 3,5 meters, en dezelfde breedte als de vorige heeft.

Voorts zijn beide grafkelders door eenige langwerpig ronde reeks van 52 overeind staande zware steenen. ter lengte van ongeveer 41 en ter breedte van 5 meters, omgeven.

Bedrieg 'k me niet, dan zijn deze beide grafkamers, zoo nabij elkander, en met zulk een ring omgeven, 't eenig in hun soort, en daarom allermerkwaardigst.

't Heuveltje is in zijn geheel vanwege 't Rijk aangekocht, en alzoo gelukkig tegen vernietiging beveiligd.

Worden nu nog een paar dekstenen van de grafkelders, die afgeweken zijn, weder op hunne plaatsen gewenteld, en laat men dan 't heuveltje van rondom met eenig boschgewas beplanten, dan zal men welligt elders tevergeefs een dergelijk frappant gedenkteeken van de achting der ouden voor de graven hunner dooden zoeken.

'k Voeg er nog bij dat eene getrouwe afteekening van dit merkwaardig heuveltje, ter plaatsing in 't een of ander jaarboekje, of anders in eenig oudheidkundig tijdschrift mij zeer gewenscht voorkomt, en welligt velen zeer welkom zou zijn."

Pleyte vroeg zich echter af wat er geworden was van hetgeen uitgegraven werd en waar de dekstenen gebleven waren. En vervolgens "hoe is het denkbaar dat zulk een vernieling mogelijk was, nadat het rijk er bezit van genomen had?"

Pleyte had in 1870 slechts een handvol potscherven kunnen verzamelen, terwijl de graven nog maar kort in het bezit van het rijk waren en schreef o.a. dat bij de ontgraving alles vernield scheen.

Onderzoek Holwerda 1913

A- grondsporen van verdwenen standstenen die de oorspronkelijke steenkrans vormden, B- ondeskundige "uitbreiding", C- de toegang,
D- heideplaggen, E- zand waarin vrijwel vergane resten uit de volle grafkamers werden herbegraven, G- noordelijke grafkamer, H- losliggende dekstenen,
J- toegang noordelijke grafkelder, K- zuidelijke grafkamer, M- toegang zuidelijke grafkamer, N- kransstenen, tijdens de restauratie geplaatst.

Dikke humuslaag.

De (uitgegraven) steenkrans.

De zuidelijke grafkamer.

De noordelijke grafkamer met links de toegang

De noordelijke grafkamer met toegangspoortje.

Boven: zandopvulling
Onder: één helft zand, één helft heideplaggen.

Ingang van de grafkelder
a - draagstenen
b - plaveisel van de toegangsgreppel
c - lagere steen (drempel)
d - gaten in de grond van voormalige standstenen.
f - geplaveide vloer van de grafkamer

Holwerda beschreef dat er duidelijk twee "stenen grafkamers" te herkennen waren, omsloten door een lange tamelijke smalle kring van grote rechtop staande steenblokken.

De steenkrans onderzocht Holwerda het eerst. Het viel hem op dat, in tegenstelling tot de ruimte binnen de steenkrans, de directe ruimte buiten de steenkrans bestond uit een dikke humuslaag die zich in de loop der tijd op de oorspronkelijke grond had gevormd en waaronder zich een groot aantal kleinere stenen bevond die tevoorschijn kwamen bij het verwijderen van de humuslaag. Op verschillende plaatsen echter zaten dergelijke kleine stenen nog op hun oorspronkelijke plaats tussen de grotere standstenen ingeklemd. Zij dienden ervoor de lacunes tussen de grote standstenen op te vullen. De kleinere vulstenen lagen vrijwel alle op dezelfde diepte en werden, door de hoger liggende grond binnen de steenkrans, in de loop der tijd naar buiten gedrukt. Volgens Holwerda bewijst dit, dat de steenkrans aan de buitenkant oorspronkelijk geheel vrij heeft gelegen aan deze zijde niet gestut is geweest en een bijna anderhalf meter hoge wand heeft gevormd. Deze theorie wordt ondersteund door het feit dat Holwerda op verschillende plaatsen ook enige grote blokken standstenen vond, die oorspronkelijk rechtop in de steenkrans hadden gestaan, maar door de druk van de hoger gelegen grond binnen de steenkrans naar buiten waren gedrukt en daar op de oorspronkelijke bodem lagen, op dezelfde hoogte als de kleinere vulstenen. Ze waren eveneens bedekt door de dikke, later gevormde, humuslaag. De uit grote standstenen en kleinere vulstenen opgebouwde wand was vanaf het oorspronkelijke bodemvlak ongeveer anderhalve meter hoog.

Omstreeks 1850 werd het Langgraf door de Staat aangekocht en gerestaureerd. De sporen van deze restauratie waren volgens Holwerda tijdens zijn onderzoek in 1913 nog duidelijk zichtbaar. Meerdere grote standstenen waren tijdens de restauratie versleept en in de buitenkrans geplaatst. De onderkant van deze standstenen lag hoger dan de oorspronkelijke standstenen. Alleen de standstenen die op de oorspronkelijke bodem stonden en waartussen zich nog vulstenen bevonden kon Holwerda aanmerken als standstenen die op hun originele plaats stonden.

Aan de noordoostelijke zijde van de steenkrans trof Holwerda vrijwel geen vulstenen meer aan. Daar werd in 1850 de steenkrans geheel gerestaureerd, waarbij ook twee vreemde standstenen werden geplaatst. Ze waren herkenbaar omdat ze niet tot de oorspronkelijke bodem reikten, maar op de later ontstane humuslaag stonden. De oostelijke zijde volgend werden buiten de steenkrans wel vulstenen aangetroffen. In het midden van de oostelijke steenkrans ontbrak vervolgens een grote standsteen, maar nader onderzoek toonde daar wel een standspoor aan. Na deze lacune stonden acht standstenen nog op hun originele plaats, gevolgd door een gerestaureerd deel waar tijdens de restauratie een drietal niet originele standstenen waren geplaatst en waartussen de vulstenen geheel ontbraken. Tot slot volgde een drietal originele standstenen.

In het zuidelijke deel van de steenkrans trof Holwerda uit zeven niet originele standstenen aan die willekeurig geplaatst schenen te zijn. Ook de vulstenen ontbraken volledig. Met name het grotere oppervlak van de standstenen viel hem hier op. Het waren volgens Holwerda voormalige dekstenen van een grafkelder, die hier tijdens de restauratie verticaal in de grond waren gezet. Nader onderzoek bracht aan het licht dat zich binnen de steenkrans van het zuidelijk deel standsporen bevonden van enige grote standstenen en dat even buiten deze standsporen eenzelfde humuslaag werd aangetroffen, die hier dus binnen de later aangebrachte en niet authentieke steenkrans lag. Kortom, volgens Holwerda is het Langgraf tijdens de restauratie in 1850 met vier tot zes meter verlengd.

In de lange westelijke zijde van de steenkrans bleken tijdens het onderzoek in 1914 vrijwel alle standstenen nog op hun oorspronkelijke plaats te staan. Veel vulstenen zaten nog tussen de grote blokken ingeklemd. Op één plaats in de westelijke steenkrans trof Holwerda een lacune aan, waar nooit een standsteen had gestaan. Hier vulde een brok steen de bodem van de grotere lacune op als een soort drempel. Binnen de westelijke steenkrans werden geen vulstenen aangetroffen, veel vulstenen waren naar buiten gedrukt en aldaar door Holwerda aangetroffen.

Op een aantal plaatsen werd over de volle breedte van het Langgraf een sleuf gegraven. Hieruit werd duidelijk dat zich boven de oorspronkelijke bodem binnen de steenkrans een laag zand bevond. Daar waar de steenkrans goed intact was gebleven was de laag zand dikker dan in de zuidelijke ronding, waar het zand door het ontbreken van een steenkrans naar de omgeving heeft kunnen wegvloeien. Op enkele plaatsen reikte de zandlaag tot de kruin der stenen van de grafkamers, die vrijwel geheel in de zandlaag lagen ingebed.

De grafkamers zelf waren weinig opvallender dan grafkamers elders in Drenthe, ze waren ongeveer anderhalve meter hoog, lagen ingebed in het zand en alleen de vlakheid der dekstenen viel Holwerda in eerste instantie op.

De noordelijke grafkamer had oorspronkelijk drie dekstenen, doch daarvan lag er nog maar één op de draagstenen, de andere twee lagen ernaast. De grotere zuidelijke grafkamer bezat nog slechts twee dekstenen. Het is mogelijk dat de andere dekstenen zijn gebruikt voor herstel van de zuidelijke ronding.

Holwerda vond het merkwaardig dat juist de directe omgeving rond de zuidelijke grafkamer niet uit zand bestond, maar uit een grote hoeveelheid stenen, slechts bedekt door een kleine aardlaag. Hij vroeg zich af hoe en waar de toegang tot de grafkamers was geweest. De Duitse prehistoricus Carl Schuchhardt (1859-1943) had eerder al aangenomen dat men destijds gewoon één steen uit de steenkrans weg nam om bij een grafkamer te komen. Het leek Holwerda in geval het Langgraf volstrekt onmogelijk omdat het hier niet bij één steen zou blijven, maar dat men een deel van de steenkrans had moeten slopen, wat tot gevolg zou hebben gehad, dat een deel van de ingesloten zandlaag naar buiten zou zijn weggevloeid. Vervolgens was men op de steenmassa gestuit en had men ook nog een draagsteen van de grafkamer zelf weg moeten halen. Holwerda realiseerde zich dat Schuchhardt mogelijk tot zijn conclusie was gekomen omdat de door hem onderzochte grafkamer dicht tegen de steenkrans had gelegen. Bij nader onderzoek ontdekte Holwerda dat de draagstenen van de zuidelijke grafkamer wel een gesloten wand vormden, maar dat één der draagstenen nog niet de halve hoogte had ten opzichte van de andere draagstenen. Tussen de (verdwenen) deksteen en de lage draagsteen bleef zodoende een ruimte vrij van 80 cm hoog en anderhalve meter breed waardoor het mogelijk geweest zou kunnen zijn de grafkamer te bereiken. Omdat de omringende zandlaag vrijwel gelijk lag met de dekstenen moest zich in de zandlaag een soort kuil of greppel bevinden om de toegang te bereiken. En inderdaad lag er op ongeveer 1 meter onder het zand een bestrating bestaande uit platte stenen die de bodem hadden gevormd van de greppel. Aan beide zijden van de bestrating vond Holwerda een opgevuld gat waarvan de betekenis hem in eerste instantie niet duidelijk werd.

Hij had echter het geluk dat hij bij de noordelijke grafkamer wel een ongeschonden ingang aantrof. In de oostelijke grafkamerwand trof hij een opening aan van ongeveer 55 cm breed. Ongeveer 60 cm boven de geplaveide put van de grafkamer vormde een iets lagere steenblok een drempel in een nauwe toegangspoort waardoor de grafkamervloer bereikt kon worden. Buiten deze toegangspoort bevond zich, net als bij de zuidelijke grafkamer, een geplaveide vloer. Aan beide zijden van de geplaveide vloer stonden hier echter standstenen, die bij de zuidelijke toegang kennelijk ontbraken. Het werd Holwerda duidelijk dat deze standstenen tot taak hadden het omringende zand te beletten de toegangsgreppel of grafkamer vol te laten lopen met zand.

Tussen beide grafkamers in, trof Holwerda nog een bijzonder interessant detail aan. De westelijke helft van het hoge oppervlak binnen de steenkrans bestond uit grond waarop heideplaggen groeiden, terwijl de oostelijke helft bestond uit zand. Onderzoeker Schuchhardt had voordien bij andere onderzoeken ook zoiets aangetroffen, maar vond in de door hem onderzochte zandmassa ook hoeveelheden stenen in een vorm die hem graven toe leken, en dit mogelijk ook waren geweest. Deze ontbraken bij het Langgraf geheel. Holwerda ontdekte bij het Langgraf op meerdere plaatsen in de zandlaag wel tekenen van ronde en vierkante gegraven en weer afgedichte kuilen, mogelijk graven. Vreemd genoeg vond hij geen silhouetten van begraven en vergane lijken, zoals hij die vaak bij grafheuvels en vlakgraven had aangetroffen. Ook vond hij er geen grafgiften, waardoor het hem niet waarschijnlijk toe leek dat de kuilen graven waren geweest. Hij vond echter wel kleine splinters van de laatste resten van vrijwel geheel vergane beenderen, die hij ook reeds eerder was tegengekomen. Holwerda concludeerde hieruit dat beide grafkamers, waarin fragmenten van grafgiften uit vele eeuwen werden gevonden en die derhalve lang in gebruik zijn geweest, telkenmale vol moeten zijn geweest waardoor ze werden geruimd om plaats te maken voor de laatst gestorvenen. De zandmassa had tot doel gehad om de overgebleven resten binnen de steenkrans te kunnen herbegraven. De steenkrans erom heen moest voorkomen dat het zand wegvloeide.

Noot: Jan Hendrik Holwerda (1873-1951) was een archeoloog die verbonden was aan het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Hij maakte in 1904 en 1905 studiereizen door Drenthe en begon in 1912 met opgravingen in Drenthe. Eén van zijn medewerkers was A.E. van Giffen, waar hij overigens een conflict mee kreeg vanwege de ambities die beide archeologen hadden. In 1913 deed Holwerda onderzoek aan het Langgraf D43. Zowel Holwerda als Van Giffen worden tot de grondleggers van de moderne archeologie in Nederland gerekend. Holwerda maakte het vak archeologie vooral populair. Door het conflict met Van Giffen deed Holwerda geen onderzoek meer in Drenthe, dat vrijwel geheel door Van Giffen werd onderzocht. Een andere medewerker van Holwerda was F.C.Bursch die in 1920 directeur werd van het door hemzelf opgerichte Biologisch Archeologisch Instituut.

Onderzoek Van Giffen 1920

Foto jaren '20 Van Giffen

Foto jaren '20 Van Giffen

Van Giffen telde 53 randstenen in de steenkrans inclusief die stenen die bij de restauratie zijn tussen geplaatst. Hij plaatst bij dit aantal de opmerking, dat L.Oldenhuis Gratama (1815-1887) 52 ringstenen opgaf na de blootlegging in 1869 door de archeoloog L.J.F.Janssen. (bron Van Giffen)

De noordelijke grafkelder telde 13 hoofdstenen (drie dekstenen, drie sluitstenen, zes zijstenen en twee poortstenen) die hoofdzakelijk van graniet waren. Eén der zijstenen was van gneiss. De toegang lag aan de oostzijde. De steenkelder was geschonden maar was volgens Van Giffen makkelijk reconstrueerbaar omdat hij nog grotendeels in het plateau verzonken lag.

De zuidelijke grafkelder, waarvan de toegang aan de westzijde lag, bestond eveneens uit 13 hoofdstenen (twee dekstenen, twee sluitstenen en 9 zijstenen) die van graniet waren. De kelder verkeerde in verwaarloosde staat. Van Giffen merkt hierbij dat deze verwaarloosde staat al in 1819 bestond en geeft hierbij als bron het antwoord op 11 januari 1819 van schulte J.A.Willinge. De Emmer schulte reageerde op verzoek van Mr.P.Hofstede, Gouverneur van Drenthe, die de Drentse schultes had verzocht een opgave te doen van oudheden in hun gemeente.

In 1960 verrichte A.E. van Giffen nogmaals een onderzoek. Er werden drie offerkuilen gevonden, twee net buiten de steenkrans en één er binnen. De kuilen buiten de steenkrans waren elk bedekt met een grote peervormige steen. Het bleek dat deze stenen eerst behoord hadden tot de steenkrans, maar dat ze reeds in de prehistorie omver waren getrokken. De twee omvergetrokken stenen werden toen al vervangen door andere. De derde offerkuil was opgetrokken uit veldkeien. Hierin werden onversierde scherven gevonden en een bewerkte vuursteen.

Bronvermelding:

• Praehistorischen Zeitschrift VI, Heft 1/2, jaargang 1914. Collectie R.Boelens.
• "Die Niederlände in der Vorgeschichte Europa's. Ausgrabungen en studien" door Dr.J.H.Holwerda, uitgave 1915 door Int.Archiv für Ethnographie. Verzameling J.J. Brands.
• "De hunebedden in Nederland" door A.E.van Giffen, uitgave A.Oosthoek Utrecht 1925. Verzameling J.J. Brands.
• "Nederlandsche Oudheden van de vroegste tijden tot op Karel den Groote", Dr.W.Pleyte Leiden 1882. Verzameling J.J. Brands.
• Nieuwe Drentsche Volksalmanak 1914, p.19 e.v. Verzameling J.J. Brands.
• "De eerste Nederlandse Hunebeddengids" door Frits Bom. Uitgeverij Ankh-Hermes bv te Deventer. ISBN 90-202-5407-3.
• "Hunebedden monumenten van een Steentijdcultuur" door Evert van Ginkel, Sake Jager, en Wijnand van der Sanden.
  Uitgeverij Uniepers te Abcoude. ISBN 90-68 25 3336.
• "Rondom de Heerenhof, historische balans van Emmen, een stad vol dorpen in het jaar 2000", door Ger de Leeuw.
  Uitgeverij Drenthe, Beilen. ISBN 90-75115-29-6.
• Provinciale Drentsche en Asser Courant 21 april 1870. Verzameling J.J. Brands.
• Foto's:
  • Praehistorischen Zeitschrift VI, Heft 1/2, jaargang 1914, collectie R.Boelens.
  • Nederlandsche Oudheden van de vroegste tijden tot op Karel den Groote", Dr.W.Pleyte, Leiden 1882. Verzameling J.J. Brands.